Tevhid şuuru, mü’minlerin içtimâî hayatına da akseder. Mü’minler yekvücut bir cemaat hâlinde, bir imamın ardında namaza dururlar. Bütün mü’minler tek bir Rab, tek bir Kitab, tek bir Nebî’nin sancağı altında birlik ve beraberlik şuuru içinde yaşarlar.

Mü’minler bu uhuvvet ve vahdet sayesinde birbirlerinin dertleriyle dertlenirler; tek bir vücuttaki âzâlar gibi birinin sancısı her birini dilhûn eder, uykusuz bırakır. Kardeşlik dilde kalmaz; cömertlik, infak ve îsâr ile fiiliyata dönüşür.

Hz. Peygamber (sav) Efendimiz, müslümanları böyle bir vahdet ve ittihâd içinde birleştirdikten sonra dâr-ı bekāya irtihâl etti.

İslâm tarihi boyunca, bu birlik-beraberlik kimi zaman kuvvetli oldu, bu da huzur ve ihtişam getirdi. Kimi zaman da tefrika İslâm dünyasını kasıp kavurdu, bunun neticesi de hezimet ve hüsran oldu.

Hz Mevlânâ; İslâm dünyasının bilhassa Anadolu’nun siyasî ihtilâflarla, düşman işgalleriyle çalkalandığı, Selçuklu Devleti’nin son nefeslerini verdiği bir devirde yaşadı. Şu misal, farklı birçok hikmet yanında siyasî karmaşaların tabiatını da ifade etmektedir:

Bir adam dört kişiye bir miktar para verdi;

“–Bu para ile işinize yara­yanı alın!” dedi.

Dört kişiden biri Farsça biliyordu;

“–Bu parayla engür alalım.” dedi.

Öbür arkadaşı Arap idi;

“–Aksilik etme!” dedi. “Ben engür istemem, ‘ıneb isterim.”

Biri de Türk idi;

“–Ben ‘ıneb istemem, üzüm isterim.” dedi.

Rum olan diğeri;

“–Bırakın bu lafları!” dedi. “Bu para ile istafil alalım.”

Derken dört kişi birbirleri ile çekişmeye, dövüşmeye başladılar. Çünkü muhataplarının sözlerinin anlamından haberleri yoktu.

Çünkü engür, ‘ıneb ve istafil, hepsi üzüm demekti.

Onlar ahmaklıklarından, birbirlerine yumruk atıyorlardı. Çünkü faydalı ilimden hâlî ve cehâletle dolu idiler.

Eğer orada çeşitli dil bilir, sır sahibi üstün bir er bulunsa idi onları barıştırırdı. Onlara derdi ki:

“Ben bu para ile hepinizin istediğini alırım. Hiçbir art düşünceye kapılmadan, hile yoluna sapmadan gönlünüzü bana verirseniz, bu paranız istediğiniz şeylerin hepsini yapar. Bu paranızla dördünüz de murâdınıza erersiniz.”

Yazık ki; Türk, Rum ve Arap’ın kavgasından engür ve ‘ıneb şüphesi çö­zülemedi. Mânâ dillerini bilen bir Süleyman gelmedikçe, bu tefrika ortadan kalk­maz. (Mesnevî) (Osman Nuri Topbaş, Yüzakı Dergisi Ekim-2015)